Chuyển đổi số tại Việt Nam trong những năm qua đã tạo ra sự thay đổi đáng kể trong cơ cấu thị trường lao động, đặc biệt từ giai đoạn hậu đại dịch COVID-19. Theo Tổng cục Thống kê Việt Nam (2023), lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên đạt 52,4 triệu người vào năm 2023, trong đó tỷ lệ lao động trong khu vực nông nghiệp giảm từ 38,7% năm 2019 xuống còn 29,1% năm 2023, trong khi lao động trong ngành dịch vụ tăng từ 35,2% lên 40,8%. Sự chuyển dịch này phần lớn xuất phát từ sự mở rộng của kinh tế số, với giá trị kinh tế số đạt 30 tỷ USD vào năm 2023, đóng góp 12% GDP (Google, Temasek & Bain, 2023). Các nền tảng thương mại điện tử như Shopee và Lazada đã tạo ra hơn 1,5 triệu việc làm gián tiếp từ 2020-2023, chủ yếu trong lĩnh vực giao hàng và bán hàng trực tuyến.

Theo một nghiên cứu của Google, nếu AI được áp dụng rộng rãi, nó có thể mang lại lợi ích kinh tế lên tới 79,3 tỷ USD cho doanh nghiệp Việt Nam vào năm 2030, tương đương gần 12% GDP của quốc gia. Điều này cho thấy AI không chỉ thay đổi phương thức làm việc mà còn có thể trở thành động lực chính thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

AI đang mở ra nhiều cơ hội cho người lao động, đặc biệt là trong các lĩnh vực như kỹ sư AI, chuyên viên phân tích dữ liệu, chuyên viên phát triển ứng dụng AI và tư vấn AI. Những ngành nghề này có mức lương cao và là cơ hội hấp dẫn cho thế hệ trẻ nếu họ biết tận dụng thời cơ, nâng cao kỹ năng và tiếp cận các công nghệ mới. Tuy nhiên, AI cũng đặt ra những thách thức đáng kể. Tại Việt Nam, ông Hoàng Nam Tiến, Phó Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT, đã cảnh báo rằng có thể lên đến 70% người lao động sẽ mất việc nếu không thích nghi với sự phát triển của AI và robot (Lao Động, 2024).

Nguồn: Phạm Thị Hồng Hạnh và cộng sự, 2025, Tạp chí Kinh tế và Dự báo.

Ths. Phạm Lê Quốc Vinh

Những ngành nghề bị ảnh hưởng nặng nề nhất bao gồm chăm sóc khách hàng, thiết kế đồ họa, nhập liệu, thu ngân, người mẫu chụp ảnh sản phẩm, content marketing, kế toán và thậm chí cả giáo viên (Vietnam Economic Times, 2024). Điều này cho thấy AI không chỉ tác động đến những công việc mang tính lặp lại mà còn có thể ảnh hưởng đến cả những ngành nghề đòi hỏi sự sáng tạo và chuyên môn cao.

Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF, 2024) dự báo, tới năm 2030, hơn 40% lao động sẽ bị ảnh hưởng bởi AI. Theo báo cáo mới nhất ở Mỹ (Work Trend Index Report, tháng 5/2024): 75% người đi làm đã dùng AI trong công việc; 46% mới dùng AI trong 6 tháng vừa qua; 66% lãnh đạo sẽ không tuyển những người không có năng lực về AI.

Thực tiễn cho thấy, chuyển đổi số đã thúc đẩy các xu hướng làm việc mới như làm việc từ xa và tự do (freelance), đặc biệt trong giai đoạn 2020-2023. Theo Vietnam Economic Times (2023), hơn 200.000 lao động Việt Nam tham gia các nền tảng quốc tế như Upwork và Fiverr, tập trung ở các lĩnh vực thiết kế, lập trình và dịch thuật. Tuy nhiên, xu hướng này chủ yếu tập trung ở đô thị, làm gia tăng bất bình đẳng giữa khu vực thành thị và nông thôn. Sự chênh lệch này không chỉ phản ánh hạn chế về hạ tầng số mà còn về khả năng tiếp cận giáo dục và cơ hội việc làm ở vùng sâu, vùng xa. Bên cạnh việc nắm bắt các cơ hội, cũng đặt ra nhiều thách thức phải đối mặt, cụ thể:

Mức độ kỹ năng số thấp so với yêu cầu thị trường. Đây là một trong những thách thức lớn nhất về kỹ năng lao động ở Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số. Theo báo cáo của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB, 2022), chỉ 18% lao động Việt Nam dưới 35 tuổi có kỹ năng số cơ bản như sử dụng phần mềm văn phòng, lập trình đơn giản hoặc quản lý dữ liệu, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 35% của khu vực ASEAN.

Hệ thống đào tạo chưa bắt kịp xu hướng công nghệ. Điều này dẫn đến việc lao động thiếu các kỹ năng cần thiết để thích ứng với thị trường mới. Báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2023) cho biết, chỉ 38% lao động Việt Nam được đào tạo từ trình độ sơ cấp trở lên, và phần lớn chương trình đào tạo vẫn tập trung vào các kỹ năng truyền thống như cơ khí, may mặc, thay vì kỹ năng số hóa như lập trình, phân tích dữ liệu hay quản trị đám mây.

Khoảng cách kỹ năng giữa đô thị và nông thôn. Sự chênh lệch về kỹ năng lao động giữa đô thị và nông thôn là một thách thức khác tại Việt Nam. Báo cáo của Tổng cục Thống kê (2024) chỉ ra rằng thu nhập bình quân tháng của lao động đô thị trong ngành công nghệ thông tin (15-20 triệu đồng) cao gấp ba lần lao động nông thôn (6,5 triệu đồng), phản ánh sự bất bình đẳng về kỹ năng và cơ hội.

Thiếu kỹ năng mềm và khả năng thích ứng. Theo nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO, 2023), các doanh nghiệp tại Việt Nam đánh giá thấp lao động trong các kỹ năng như tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề và làm việc nhóm. Đây là những kỹ năng cần thiết trong môi trường công nghệ cao. Tuy nhiên, hệ thống giáo dục hiện tại chủ yếu tập trung vào lý thuyết và kỹ năng cứng, ít chú trọng đến phát triển kỹ năng mềm, khiến lao động khó đáp ứng yêu cầu của các công việc mới.

Áp lực từ tốc độ tự động hóa và nhu cầu đào tạo lại. Báo cáo của McKinsey Global Institute (2023) dự đoán rằng đến năm 2030, 14% lao động toàn cầu, tương đương khoảng 7-8 triệu lao động Việt Nam, sẽ cần chuyển đổi nghề nghiệp do tự động hóa. Tuy nhiên, các chương trình đào tạo lại tại Việt Nam vẫn còn manh mún, thiếu quy mô và chiến lược dài hạn.

Ở các nước đang phát triển như Việt Nam có thể thấy tác động chậm hơn. Theo Bộ Lao động Việt Nam (2024), 76% nhà lãnh đạo doanh nghiệp tại Việt Nam cho biết họ sẽ không tuyển dụng những ứng viên không có kỹ năng AI, so với 66% trên toàn cầu. Đáng chú ý, 78% nhà lãnh đạo Việt Nam ưu tiên tuyển dụng những ứng viên ít kinh nghiệm nhưng có kỹ năng AI hơn là những ứng viên giàu kinh nghiệm nhưng thiếu kỹ năng này, trong khi con số này trên thế giới là 71%.

Nguồn: Phạm Thị Hồng Hạnh và cộng sự, 2025, Tạp chí Kinh tế và Dự báo

Ths. Phạm Lê Quốc Vinh