Chứng khoán phái sinh là những công cụ được phát hành trên cơ sở những công cụ đã có như cổ phiếu, trái phiếu, nhằm nhiều mục tiêu khác nhau như phân tán rủi ro, bảo vệ lợi nhuận hoặc tạo lợi nhuận. Các chứng khoán phái sinh sẽ là đòn bẩy, làm tăng nhiều lần giá trị các các đối tượng đầu tư như cổ phiếu, trái phiếu, để đảm bảo rằng nếu giá của cổ phiếu, trái phiếu có thay đổi bao nhiêu thì giá của các công cụ phái sinh vẫn sẽ được duy trì ở mức ban đầu.

Thị trường các chứng khoán phái sinh là thị trường phát hành và mua đi bán lại các chứng từ tài chính. Các công cụ phái sinh rất phong phú và đa dạng, nhưng theo Luật chứng khoán thì có các công cụ chính: Quyền mua cổ phần (Rights), Chứng quyền (Warrants), Hợp đồng quyền chọn (options),  Hợp đồng tương lai (futures)…

1.Quyền mua cổ phần (Rights)

- Khái niệm

Là loại chứng khoán ghi nhận quyền dành cho các cổ đông hiện tại của một công ty cổ phần được mua trước một số lượng cổ phần trong đợt phát hành cổ phiếu phổ thông mới tương ứng với tỷ lệ cổ phần hiện có của họ trong công ty.

- Đặc điểm

-          Được phát hành kèm theo một đợt phát hành cổ phiếu thường, dành cho cổ đông hiện hữu.

-          Là một công cụ ngắn hạn (30 - 45 ngày) nhằm giúp công ty vừa tăng vốn vừa đảm bảo tỷ lệ sở hữu của cổ đông hiện hữu.

-          Mức giá xác định là giá ưu đãi thấp hơn giá thị trường hiện hành.

Cổ đông muốn giữ quyền sở hữu theo tỷ lệ như cũ thì thì họ mua, bằng không thì họ có thể đem ra thị trường để bán quyền mua này

Như vậy, “Giấy đảm bảo quyền mua cổ phiếu mới” cũng là một loại chứng khoán và nó được giao dịch sôi động trên thị trường chứng khoán như cổ phiếu công ty. Giấy bảo đảm quyền mua cổ phiếu mới chỉ có giá trị trong một thời gian theo quy định của công ty, qua thời hạn đó công ty sẽ đưa cổ phiếu ra bán trên thị trường.

c.Phương pháp xác định giá bán quyền

 

M	=	P - F
		N + 1

Trong đó:

M: giá bán

P: giá thị trường cổ phiếu

F: giá ưu đãi được mua cổ phiếu

            n: định mức số cổ phiếu cũ được mua 01 cổ phiếu mới

Trong thời gian chuyển nhượng quyền mua, nếu giá thị trường của REE thay đổi sẽ làm cho giá trị quyền mua thay đổi theo. Giá tăng thì quyền mua tăng và ngược lại tương ứng mức độ tăng giảm của cổ phiếu.

Trong ngày giao dịch không có quyền mua, giá cổ phiếu sẽ rớt xuống một mức giá trị chính bằng giá trị của quyền mua. Tại Việt Nam, nếu tổ chức phát hành có phát hành bổ sung cổ phiếu mới thì giá cổ phiếu trên thị trường sẽ được điều chỉnh ngay theo mức giá mới của cổ phiếu.

Cổ đông hiện hữu vẫn không bị thiệt vì phần giá trị cổ phiếu cũ mất đi cũng chính bằng giá trị của quyền mua mà họ đã nhận được trước đó.

2.Chứng quyền (Warrant):

Chứng quyền là quyền cho phép mua một số cổ phần xác định của một cổ phiếu với một giá xác định trong một thời gian nhất định . Quyền này được phát hành khi tổ chức lại công ty hoặc khi công ty nhằm mục đích khuyến khích các nhà đầu tư tiềm năng mua những trái phiếu hay cổ phiếu ưu đãi có những điều kiện kém thuận lợi.Để chấp nhận những điều kiện đó, nhà đầu tư có được một lựa chọn đối với sự lên giá có thể xảy ra của cổ phiếu thường.

Đặc điểm: Khác với quyền mua trước, chứng quyền có thời hạn dài hơn, do công ty đã phát hành công cụ cơ sở phát hành đồng thời với công cụ cơ sở. Khác với quyền lựa chọn (option) khi chứng quyền được thực hiện nó tạo thành dòng tiền vào cho công ty và làm them lượng cổ phiếu lưu hành trên thị trường.

Chứng quyền có thể được giao dịch tách rời với trái phiếu hay cổ phiếu mà nó đi kèm.

Các điều kiện của chứng quyền được ghi rõ trên tờ chứng chỉ : số cổ phiếu được mua theo mỗi chứng quyền (thường là 1;1); giá thực hiện cho mỗi cổ phiếu tại thời điểm chứng quyền được phát hành, giá này bao giờ cũng cao hơn giá thị trường của cổ phiếu cơ sở, và giá đó có thể cố định, có thể được tăng lên định kỳ và thời hạn của chứng quyền đa số là 5-10 năm.

3.Hợp đồng kỳ hạn: là một thoả thuận trong đó một người mua và một người bán chấp thuận thực hiện một giao dịch hang hoá với khối lượng xác định , tại một thời điểm xác định trong tương lai với một mức giá được ấn định vào ngày hôm nay.

Hàng hoá ở đây có thể bất kỳ loại hàng hoá nào, từ nông sản, các đồng tiền cho đến các chứng khoán.

Theo hợp đồng thì chỉ có 2 bên tham gia vào việc ký kết, giá cả do 2 bên tự thoả thuận với nhau dựa vào các ước tính mang tính cá nhân. Giá hang hoá đó trên thị trường giao ngay vào thời điểm giao nhận hàng có thể thay đổi so với mức giá đã ký kết.

Như vậy bằng việc tham gia vào hợp đồng kỳ hạn cả 2 bên đều giới hạn được rủi ro tiềm năng cũng như hạn chế lợi nhuận tiềm năng của mình . Vì chỉ có 2 bên tham gia vào hợp đồng cho nên mỗi bên đều phụ thuộc duy nhất vào bên kia trong việc thực hiện hợp đồng. Khi có sự thay đổi giá cả trên thị trường giao ngay, rủi ro thanh toán sẽ tăng lên khi một trong hai bên không thực hiện hợp đồng.Ngoài ra vì mức giá đặt ra mang tính cá nhân và chủ quan nên rất có thể không chính xác.

4.Hợp đồng tương lai:

Hợp đồng tương lai nhờ đặc tính linh hoạt của nó đã khắc phục được nhược điểm của hợp đồng kỳ hạn và thường được xem là một cách thức tốt hơn để rào chắn rủi ro trong kinh doanh./.

Nguyễn Thị Minh Hà